El Cahız (776-868) Müslüman bilim insanı ve kelamcıdır. Cahız, sosyal psikolojinin ve hayvan psikolojisinin öncüsü olarak gösterilir. Karıncaların sosyal yaşamı ve örgütlenmelerini anlamak için gözlemler yapmış, hayvanların iletişimi ve davranışları hakkında yazılar kaleme almıştır.
Cahız, besin zinciri kavramını ilk ortaya atıp onun önemini anlayan biyologdur.
Ünlü eseri Hayvanlar Kitabı’nda, 350 hayvanı ele alan Cahız, çevrenin bir hayvanın hayatta kalma olasılığına etkilerini incelemiş, çevre koşullarının belirli bir topluluğun bireylerinin fiziksel karakteristiklerini nasıl belirleyebileceğini anlamaya çalışmıştır.
Bu anlamda bazıları Cahız’ı, evrim kuramıyla ilgili önemli tezlerin öncüsü olarak da gösterir.
Bilim insanı olmasının yanında El Cahız, aynı zamanda önemli bir din adamıdır. Mutezile kelam okulunun Basra kolunun en önemli teorisyenlerindendir.
Cahız aynı zamanda Kuran ve hadis üstüne de çalışmalar yapmış, ömrünün sonuna kadar hem dini, hem bilimsel toplam 200’den fazla eser kaleme almıştır.
Doğu-Afrika kökenli olan Cahız, siyahi kökenli bir alimdi, bu yüzden İslam düşünce dünyasında ırkçılık olmadığının bir örneği olarak da gösterilir.
Dr. Enis Doko
