Katolikler, Protestanlar ve Ortodokslar Hz. İsa’nın bir peygamber olduğuna inanmazlar, onun tanrının kendisi olduğuna inanırlar. Teslisi (üçlü birliği) kabul edip, Tanrı’nın Baba, Oğul ve Kutsal Ruh şeklinde üç görüntüsü olduğunu ama hepsinin tek bir öze sahip olduğunu iddia ederler. Tektanrıcılıktan uzak olan bu inancın Hristiyanlar tarafından resmen kabul edilmesi İsa peygamberin vefatından yaklaşık 300 yıl sonra, MS 325 yılında İznik Konsili’nde olmuştur. Hiçbir Hristiyan kutsal kitabında Tanrı’nın bir üçleme olduğu yazmaz. İsa peygamber de kendisinin Tanrı olduğunu söylememiştir. Bu inanç Hristiyanlığa sonradan girmiştir.
Teslis (üçlü birlik) inancının kaynağı ne?
Üçlemeci tanrı anlayışı hem Hristiyanlık öncesi Roma dininde hem de antik putperest dinlerde yaygındı. Antik Mısır dininde Amon, Pteh, Ra ve İsis, Osiris, Horus; Yunan mitolojisinde Zeus, Poseidon, Adonis; Fenike inancında Ulomus, Ulosuros ve Eliun; Roma’da Jupiter, Neptune ve Pluto; Cermen kavimleri arasında Wodan, Thor ve Fricco; Hindistan’da ise Brahma, Vişnu ve Şiva üçlemeleri vardı. Üçlü Birlik inancı muhtemelen putperestlikten Hristiyanlığı seçen kişiler tarafından dinin içine girmişti ve yayılmıştı. Putperest olan bu insanlar eski dini inançlarını tamamen bırakmadan Hristiyanlığı kabul etmişti.
İznik Konsili’nde ne oldu?
İsa’nın insan mı yoksa Tanrı mı olduğu konusu yaklaşık 300 yıl sonra din adamları tarafında tartışıldı. Üçlemeyi reddeden bir din adamı olan Aryüs’ün (250-336) söyledikleriyle bu tartışma iyice alevlendi.
Aryüs, Tanrı ile İsa arasındaki ilişkiyi açıklarken, İsa’nın Tanrı’ya bağımlı olduğunu, onun Tanrı’nın eseri olduğunu, Tanrı’nın var olduğu ama İsa’nın var olmadığı bir zaman olduğunu, ikisinin aynı özden (homoousius) olmadığını, İsa’nın Tanrı ile eşit derecede sonsuz olmadığını ve onunla eşit derecede itibar sahibi olmadığını söyledi. Aryüs kısaca İsa’nın Tanrı olmadığını anlatmaya çalışıyordu.
Aryüsçülük
Aryüs’ün görüşleri ilk önce Mısır’da İskenderiye patriği Alexander ve ondan sonra gelen İskenderiyeli Athanasius tarafından tepkiyle karşılandı. İki taraf arasında tartışma büyüdü ve Hristiyan dünyasında bir bölünme endişesi yarattı. Bu bölünme endişesi İmparator Konstantin’i harekete geçirdi ve imparator kendi himayesinde 325 yılında İznik’te (Nicea) bir konsil topladı.
Konsile hem doğu dünyasından hem de batı dünyasından din adamları katıldı. Konsilin sonunda Aryüs’ün düşüncesi heretik (din dışı) ilan edildi ve İsa’nın Tanrı ile eşit sonsuz ve onunla aynı özden (homoousius) bir Tanrı olduğu kabul edildi. Dinler tarihçileri bu kararın alınmasında İmparator Konstantin’in siyasi endişelerinin etkili olduğunu söylemektedir.
Üçleme Karşıtı Hristiyan Gruplar
Aryüs’ün üçleme karşıtı düşüncesi sapkın ilan edilmesine rağmen, üçlemeyi reddedip tektanrıcılığı savunan Hristiyanlar var olmaya devam etti. Örneğin, ilk dönemde Ulphilas (311-383) isimli bir din adamı Gotlar, Vandallar, Lombardlar ve Germen kabileleri arasında Aryüsçülüğü yaydı.
Üçleme karşıtı Hristiyanlığı savunan önemli kişilerden biri de Michael Servetus’tu. Bu İspanyol ilahiyatçı ve bilim insanı 1531 yılında De Trinitatis Erroribus (Teslisteki Yanlışlıklar), 1532’de ise Dialogorum de Trinitate (Teslis Hakkında Konuşmalar) isimli kitaplarını yazdı. Katolik kilisesi tarafından Lozan’da kitaplarıyla birlikte yakılarak öldürüldü.
Günümüzde de üçlemeyi reddeden Hristiyan mezhepler vardır. Mormonlar, Yehova Şahitleri, Kristadelfiyanlar, Birlik Pentekostalleri ve Üniteryen Üniversalistler bunlardan bazılarıdır.
Kaynak ve daha fazlası için: http://www.dinlertarihi.info/2017/08/teslis-karsiti-hristiyanlik.html
